Βέρα και Δήμητρα Σιατερλή

Στην έκθεση που παρουσίασε το Μάρτιο ο καλλιτεχνικός χώρος Art-Act (Σφαέλου 3) που διευθύνει ο Χρήστος Θεοφίλης, η Βέρα Σιατερλή, κεραμίστρια, και η αδελφή της Δήμητρα Σιατερλή, χαράκτρια, παρουσίασαν μία σειρά από εγκαταστάσεις που σχετίζονταν με τα βιώματά της παιδικής τους ηλικίας στη γη του Άργους. Της Βέρας Σιατερλή ήταν το θαυμάσιο «γλυπτό» -εγκατάσταση - η θεά Δήμητρα που το ονομάζει η ίδια με τη δωρική διάλεκτο «Δαμάτηρ». Πρόκειται για τη θεά της γεωργίας και του σιταριού και για το κατ’ εξοχήν σύμβολο της γης και της γονιμότητας. Άλλωστε η λέξη Δα που αναφέρει και ο Αισχύλλος είναι προελληνικής προέλευσης και σημαίνει τη γη. Κεντρικό θέμα της δουλειάς της Βέρας Σιατερλή υπήρξε πάντοτε η γυναίκα, η γονιμότητα και ό,τι τη συμβολίζει. Από μικρό παιδί μάλιστα συνέλλεγε θραύσματα αρχαίων αγγείων, δηλαδή τα όστρακα που σώζονταν ακόμη επιφανειακά στο χώμα της περιοχής του Άργους και τα τοποθετούσε γύρω από ένα δέντρο συνθέτοντας ένα puzzle. Στο έργο της «Δαμάτηρ» εννιακόσια κεραμικά «όστρακα» φιλοτεχνημένα από την ίδια και επιζωγραφισμένα με μορφές όπως τις βρίσκουμε στα μελανόμορφα αγγεία της αρχαιότητας, συγκροτούν έναν αρχαϊκό πέπλο ευγενικής δέσποινας, όπως παραδείγματος χάρη αυτόν που φοράει η ωραία Ελένη σε αγγείο του 6ου π.Χ. αιώνα που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Μονάχου (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. Β΄, σ. 136). Ο πέπλος στη συνέχεια έχει τοποθετηθεί σε ψηλή και στενή βάση, σκεπασμένη με ολόμαυρο ύφασμα με τρόπο τέτοιο, που να σχηματίζει μια εντυπωσιακή γυναικεία μορφή σε φυσικό μέγεθος. Πρόκειται για μία καθαρά φεμινιστική προσέγγιση, η οποία επισφραγίζεται και από τη συνεργασία της καλλιτέχνιδας και με άλλες γυναίκες, μαθήτριές της, που βοήθησαν στο ράψιμο του «πέπλου» και στο στήσιμο της μορφής.
Σχετικές με την εγκατάσταση «θεά Δήμητρα» είναι και οι κουλούρες του ψωμιού της Βέρας Σιατερλή. Το σιτάρι, άλλωστε, σχετίζεται ήταν ένα από τα σύμβολα της θεάς. Οι κουλούρες έχουν γίνει από λευκό πηλό και είναι ψημένες κατ’ ευθείαν επάνω στη φωτιά, σύμφωνα με τον τρόπο που ήταν γνωστός από τη νεολιθική εποχή.
Στη δεύτερη εγκατάσταση η Βέρα σε συνεργασία με τη Δήμητρα Σιατερλή παρουσιάζουν με μουσειακό τρόπο μία σειρά από «όστρακα», περίπου ογδόντα, επάνω στα οποία έχουν γράψει γυναικεία ονόματα της αρχαιότητας. Τα ονόματα δεν ανταποκρίνονται σε συγκεκριμένες γυναίκες, αλλά λειτουργούν σαν σύμβολα των γυναικών αυτών-γενιές ολόκληρες- που αποκλείστηκαν από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Το έργο μας παραπέμπει με σαφήνεια στον οστρακισμό, το νόμο της αρχαιότητας που εφαρμοζόταν από την Εκκλησία του δήμου για να απομακρυνθεί κάθε ύποπτος για επιβολή τυραννίας και κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Επίσης ένα καθαρά φεμινιστικό έργο.Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι θέματα ταυτότητας, φύλου και ιδιαιτερότητας απασχολούν την τέχνη ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ειδικότερα η φεμινιστική τέχνη, άλλοτε περιγραφικά όπως στα έργα της Τζούντυ Τσικάγκο και άλλοτε βίαια με εκδηλώσεις επικίνδυνες και για την ίδια τη ζωή των καλλιτέχνιδων (Μαρίνα Αμπράμοβιτς, Ορλάν) έδωσε την πιο ειλικρινή και αυθεντική έκφραση των τελευταίων ετών.
Της Δήμητρας Σιατερλή ήταν η τρίτη εγκατάσταση, ένα είδος ζωφόρου που θυμίζει την πομπή των Παναθηναίων και αποτελείται από μικρές ξύλινες μορφές που εκ πρώτης όψεως θυμίζουν αυτές που παριστάνονται στα μελανόμορφα αγγεία της αρχαιότητας. Πρόκειται για άντρες και γυναίκες, που άλλοι έρχονται με προσφορές, άλλοι παίζουν μουσική, όλοι είναι χαρούμενοι και δημιουργούν την αίσθηση του πανηγυριού. Όταν προσέξουμε όμως τις φιγούρες, βλέπουμε ότι δεν έχουν παρά ελάχιστη μορφολογική σχέση με την αρχαιότητα.
Η έκθεση των αδερφών Βέρας και Δήμητρας Σιατερλή στην αίθουσα Art-act ήταν ίσως από τις πιο ενδιαφέρουσες πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα τους τελευταίους μήνες. Απέδειξε μάλιστα ότι μέσα στις διεθνείς τάσεις η νεοελληνική καλλιτεχνική έκφραση μπορεί να διακριθεί και ως μια πνευματώδης συνέχεια της αρχαίας παράδοσης και της «ελληνικότητας» των νεότερων χρόνων. (Αυγή, 9 Μαίου 2008)

Μελίτα Εμμανουήλ
Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης
Σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π.