Στέλλα Καλαμαρά

Tι είναι στη ζωή που να μην είν΄αίνιγμα – γρίφος;
Μα κι η ζωή η ίδια δεν είναι γρίφος – αίνιγμα;
Νίκος Εγγονόπουλος «Στην κοιλάδα με τους ροδώνες»

Με αφορμή ένα λεύκωμα από φωτογραφίες που είχε τραβήξει το 2004 και ονομάζει Χρονικό από το Πέραμα η Στέλλα Καλαμαρά παρουσιάζει στην γκαλερί της Έρσης την νέα της δουλειά στη ζωγραφική που έχει τον τίτλο Λεπτομέρειες (Μικρές εκρήξεις ή αισθήσεις). Οι φωτογραφίες της είχαν ως θέματα καράβια παλαιά που βρίσκονταν σε μία περιοχή κοντά στο Πέραμα και τις λεπτομέρειές τους. Πρόκειται για ένα «νεκροταφείο» πλοίων, στο οποίο έχουν αποθέσει εκτός από τα ίδια τα πλεούμενα, παλαμάρια, συρματόσχοινα, παλιά εργαλεία και άλλα. Από τις φωτογραφίες προκαλούν συγκίνηση τα κόκκινα και γαλάζια τοιχώματα των καραβιών, οι βίδες με τη σκουριά που απλώνεται γύρω τους σαν την αρρώστια, οι μικρές βαμμένες σκάλες που περιμένουν έρημες τους ναυτικούς να τις ανέβουν. Το καράβι, άλλωστε είναι σαν την ίδια τη ζωή, είναι ένα στοιχείο κινητικό, ταξιδεύει σε θάλασσες μακρινές, στεγάζει για καιρό όνειρα, σκέψεις, χαρές και λύπες, περιβάλλεται δηλαδή με μία ατμόσφαιρα μαγείας και ποίησης που με τις φωτογραφίες της Καλαμαρά γίνεται κάτι το χειροπιαστό.
Από τις φωτογραφίες ορμώμενη, αλλά και από τον στοχασμό που προκαλεί μία τέτοια προσέγγιση, στοχασμό πάνω στη γέννηση, την ίδια τη ζωή και το θάνατο, η Στέλλα Καλαμαρά δημιούργησε μία σειρά από ακουαρέλες μικρού μεγέθους, που παρουσιάζουν το δικό της νοητικό και συναισθηματικό ταξίδι.
Στην πρώτη ενότητα έργων-προερχόμενη από τα σημάδια στα τοιχώματα των πλοίων- εικονίζονται κύκλοι και διάφορα ελλειπτικά θέματα τα οποία φαίνονται σαν να έρχονται προς εμάς ή να χάνονται μέσα στο φως. Πρόκειται για σχήματα που θυμίζουν μερικές φορές ρόδια, ωάρια σε μικροσκοπική εξέταση, θέματα που σε ταξιδεύουν στην πηγή της ζωής. Ο χώρος είναι απροσδιόριστος, είναι σαν ένα περιβάλλον που δεν ξέρουμε αν είναι αέρας ή νερό. Τα σχήματα θυμίζουν αντίστοιχα θέματα σε έργα του Alberto Burri, του Tapies ή του Wols, των καλλιτεχνών αυτών που βίωσαν στα νιάτα τους τις καταστροφές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά δεν χαρακτηρίζονται και από την τραγικότητα εκείνων. Αμοιβαδοειδείς, ασπόνδυλες φόρμες είναι και οι ελλείψεις στις ακουαρέλες αυτής της ενότητας, που κινούνται όπως και τα προηγούμενα θέματα, μέσα σε ένα διάχυτο, παλλόμενο φως. Ανάλογα ελλειψοειδή σχήματα βρίσκουμε συνήθως στη ζωγραφική του Jean Arp και του Joan Miro, αλλά και άλλων καλλιτεχνών που εκφράζονται μέσα από τον αφηρημένο ή βιομορφικό Σουρεαλισμό. Τα έργα του ελληνοαμερικανού William Baziotes που μετέφεραν τη μεσογειακή εμπειρία στον αμερικανικό αφηρημένο εξπρεσιονισμό, μπορούν ακόμα να θεωρηθούν σαν τα μακρινά, όχι όμως και συνειδητά πρότυπα τέτοιων νέων σχημάτων.
Η δεύτερη ομάδα έργων της Καλαμαρά σχετίζεται με τις σκάλες εργασίας και τα τετράγωνα παράθυρα της γέφυρας. Οι ακουαρέλες που είναι εμπνευσμένες από τις σκάλες εργασίας, απεικονίζουν σειρές μικρών ανοιγμάτων που θυμίζουν και τις γραμμές του τραίνου, ή, με τις λεπτότατες χρωματικές τους διαβαθμίσεις, δίνουν την φευγαλέα εντύπωση που έχουμε από τα πλακάκια της κουζίνας μία ηλιόλουστη μέρα της άνοιξης. Στη σειρά με τα παράθυρα βλέπει κανείς συχνά με μία ιμπρεσιονιστική διάθεση τον κόσμο από μέσα προς τα έξω. Τέλος, στην τρίτη ομάδα που είναι εμπνευσμένη από τις σκουριές, παρουσιάζονται κηλίδες που είναι σαν μικρές εκρήξεις, φαινόμενα χωρίς καταστροφικές συνέπειες, που αποκτούν στα έργα της Καλαμαρά σχεδόν συμπαντικό χαρακτήρα.
Οι ακουαρέλες της Στέλλας Καλαμαρά παρ΄όλο που αναφέρονται σε κάτι το υλικό, εντάσσονται στην αφηρημένη ζωγραφική. Σε παλαιότερες δουλειές της η ζωγράφος αυτή κινήθηκε, με μέσο τον χρωματικό εξπρεσιονισμό, ανάμεσα στην παραστατικότητα και την αφαίρεση. Μόνο που τότε οι μορφές της ήσαν καθορισμένες, στέρεες, με κυρίαρχο το ερωτικό στοιχείο. Τώρα είναι σαν να έχει περάσει αυτή η εποχή και μένει μόνο η ανάμνηση. Τα νέα της έργα είναι γεμάτα συναίσθημα. Ο άγριος ερωτισμός έδωσε τη θέση του στην ονειροπόληση, την ειρήνη, τη χαρά, το στοχασμό και, γιατί όχι, σε ένα νέο αυτοπροσδιορισμό.
Ο Τασισμός, η ΄Αμορφη τέχνη, η Λυρική Αφαίρεση που ήταν οι εκφράσεις των ευρωπαϊκών μεταπολεμικών τάσεων στη ζωγραφική και είχαν το αντίστοιχό τους στον αμερικανικό Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό, είναι ένας ευρύς χώρος, περιεκτικός, που δέχεται ακόμη και τώρα πολλαπλούς τρόπους ερμηνείας των πραγμάτων. Η ονειρική πραγματικότητα της Στέλλας Καλαμαρά. δεν σχετίζεται με τα εξπρεσιονιστικά ξεσπάσματα της μεταπολεμικής εποχής, μοιράζεται όμως το ενδιαφέρον για το πρωτεϊκό και το αρχέγονο, αλλά και τη συνεχή αναζήτηση για την ουσία της ζωής και του κόσμου.

Μελίτα Εμμανουήλ
Αναπλ. Καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π.